معبد هینزا یا زیارتگاه بی بی زبیده خاتون از مهم ترین جاهای دیدنی ابیانه، روستای سرخ رنگ ایران زمین می باشد، «هینزا که نیایشگه ناهید مغان است در دامن کوهی و برش آب روان است» این بیت را مردم ابیانه می خوانند و شاعر آن مشخص نیست. میراث فرهنگی در کاتالوگی که درباره روستای ابیانه منتشر کرده، بی بی زبیده را به عنوان یک معبد مهر و ناهید که نام اصلی آن «هینزا» بوده به رسمیت می شناسد و معرفی می کند.
تاریخچه معبد هینزا
ایرانشناسان اما، درباره این معبد قدیمی حرف های بیشتری برای گفتن دارند. «فرشید ابراهیمی»، کارشناس «بنیاد نیشابور» که در زمینه ایرانشناسی فعالیت دارد، می‌گوید که دست کم از دوازده هزار سال پیش، ایرانیان خورشید را که همواره بیش از هر چیزی به آن نیاز داشته اند، ستایش می کرده اند. ایزدی که به عنوان ایزد خورشید و روشنایی در ایران ستایش می شده، «میترا» یا «مهر» نام دارد که درباره ی آن بسیار نوشته شده. «میترا» همواره در روزهای خاصی از سال، پیش از طلوع خورشید تا هنگام طلوع ستایش می شده و شب چله ی امروزی، مهم ترین یادگار این آیین در فرهنگ ماست.
آناهیتا یا ناهید !
مادر ِ مهر نیز که خود ایزد آب ها بود، «آناهیتا» یا «ناهید» نام دارد که به همراه مهر از مهم ترین ایزدان تاریخ ایران باستان شمرده می شوند. دکتر «فریدون جنیدی» نیز پیشینه ی آیین مهر را تا زمان فریدون یعنی سه بهره شدن آریاییان مسلم می داند و می گوید: «زمان آن پیرامون ۶۰۰۰ سال تا ۵۵۰۰ سال پیش است.» دکتر جنیدی همچنین دنباله ی آیین مهر را تا قرن ها پس از اسلام دنبال می کند و برای نمونه، به این نوشته های شیخ اشراق اشاره می‌کند: «پیشه ی من سیاحت است. چون در عرب باشم عشقم خوانند و چون در عجم آیم، مهرم خوانند… عشق به هر شهر رسد، گاوی از برای وی قربان کنند و هر گاوی لایق این قربان نتواند بود.» و مهریان برای ستایش او گاو می کشند و همین قربانی کردن گاو، هم اکنون مهم ترین نماد میترایی بر دیواره ی مهرابه های اروپایی است.
به گفته‌ی دکتر جنیدی، چون زمان پیدایش کیش مهری، بی گمان پیش از سه بهره شدن آریاییان است، پس اروپاییان این کیش را هنگام کوچ خود بدان سرزمین با خود برده اند. او می‌گوید: «نشانه های مهری در همه جای کیش عیسوی آنان چنان که خود نیز گفته اند پدیدار است.» به طور کلی، آیین مهر پس از ورود به اروپا تغییرات گسترده ای کرد و دگرگونی هایی در آن رخ داد که آثارش را در ادیان بعدی، به ویژه مسیحیت، برجای گذاشت.
به گفته‌ی فرشید ابراهیمی، آن چه درباره این آیین می دانیم، بیشتر مربوط به مهرپرستی اروپایی است اما درباره ی مهرپرستی ایرانی، از آن جا که معابد مهری ایران اغلب نابود شده یا تغییر شکل یافته اند، بسیار اندک می دانیم. آن چه «هینزا» را نسبت به دیگر معابد مهر و ناهید برجسته می کند، این است که این معبد هینزا به طور شگفت آوری، گمانه زنی های میترا پژوهان درباره ی معابد ایرانی مهر و ناهید را تایید می کند و همه نقش و نگارها و اجزای لازم برای بررسی یک معبد مهری ایرانی را داراست.
از این نظر می توان گفت مکانی یکتا و بی مانند است، اما متاسفانه میراث فرهنگی برای حفاظت و جلوگیری از تخریب آن اقدامی نکرده است. آقای سفیدگر که خود را متولی بی بی زبیده خاتون معرفی می کند و می‌گوید هینزا نام باغستان اطراف این زیارتگاه است، از عملکرد میراث فرهنگی راضی نیست و می‌گوید: «میراث با ما بد تا کرد. سه سال پیش که رفتیم و موضوع زیارتگاه را مطرح کردیم، استقبال کردند و گفتند اتفاقاً ما برای زیارتگاه ها برنامه ویژه ای داریم و از آن ها حمایت می کنیم. بعد از مدتی آمدند سقف این جا را لق کردند و روی تن صورتی رنگ دیوارها دوباره یک دست کاهگل صورتی کشیدند و رفتند.
میراث، خانه های ابیانه را هم که بازسازی می کرد، فقط همین بیرون خانه و دیوارها را که گردشگران می بینند، یک کاهگل صورتی کشید و برای خرابی سقف ها و شکم دادن دیوارها کاری نکرد. بعد هم که دوباره سراغشان رفتیم، گفتند بودجه ی ما تمام شده و همین قدر بود. همین الان دیوارها شکم داده و خرابی شروع شده. تعمیراتش یک بودجه حسابی می خواهد که نمی شود دست جلوی این و آن دراز کرد. بچه های ما و نسل بعدی ما هم که اعتقاد درست و حسابی ندارند، ما که برویم این جا خراب می‌شود.» منتظر تجربیات و نظرات شما درباره معبد هینزا روستای ابیانه هستیم.
بیشتر بخوانید
- زیارتگاه زرتشتی پیرسبز چک چک
- روستای مبارکه یزد
- زیارتگاه پیر هریشت اردکان
- موزه صدف اصفهان
- قلعه سارویه اصفهان
اطراف معبد زیباست.
ارزش پیاده روی تا اونجا رو نداره
محل قرار گیریش در گوگل اشتباه است و نیار به کمی کوهنوردی دارد در تورهاتون لحاظ نکنید اگر فرصت شد به عنوان یک آفر ارائه دهید