گنبد جبلیه یکی از زیباترین جاهای دیدنی کرمان و محل دائم موزه سنگ کرمان در خیابان شهدا واقع شده است، ساعت بازدید گنبد تاریخی جبلیه همه روزه از ۸ صبح الی ۱۸ میباشد، قیمت بلیط ورودی گنبد جبلیه در سال جاری ۱۰ هزار تومان برای مراجعین ایرانی و ۵۰ هزار تومان برای گردشگران خارجی است که در گیشهی ورودی قابل پرداخت میباشد، برای رسیدن به این محل با خودروهای سواری از نقشه گنبد جبلیه در ابتدای مطلب استفاده کنید تا در زیرگذر جبلیه این سازه تاریخی را مشاهده کنید.
گنبد جبلیه کرمان امروزه یکی از مهمترین المانهای تاریخی کرمان محسوب میشود که علاوه بر اینکه یک بنای تاریخی سنگی است، امروزه میزبان موزه سنگ کرمان هم میباشد که در خود نادرترین کتیبههای سنگی خاورمیانه به نمایش عمومی در آمده است، در ایام نوروزی خیلی از جشنهای ایران باستان در اطراف همین مکان برگزار میشود، اینجا با توجه به قدمتش در ابتدای سال ۱۳۱۶ به ثبت میراث ملی ایران رسید.
گنبد جبلیه
برخی محققین عقیده دارند این مکان به سلسله سلجوقیان بر میگردد و عدهای دیگر آن را به ساسانیان نسبت میدهند، شاید از خودتان بپرسید که کاربری این محل چه بوده است؟ اینکه اینجا یک آتشکده زرتشتیان بوده و مردم در آن سالها به راز و نیاز می پرداختهاند شکی نیست، اما پس از ورود اسلام و دوره حمله مغولها کمی تخریب شد و حتی برخی بومیان عقیده دارند، اینجا محل دفن دانیال حکیم یا پیرمراد و مزار سید محمد تباشیری میباشد، در ادامه معرفی جاذبه های گردشگری ایران و در این پست با یکی از اماکن تاریخی کرمان همراه با آدرس و راهنمای بازدید از آن اشنا میشوید.
تاریخچه گنبد جبلیه
گنبد جبلیه، در منتهیالیه شرقی کرمان در نزدیکی دو قبرستان و مهدیه صاحب الزمان و سید حسین، با گنبد بزرگ و عجیبی از سنگ و گچ بنا گردیده که دست تطاول روزگار در تخریب آن کوتاه آمده است. این گنبد هشت ضلعی که به گنبد گبری نیز شهرت دارد، تماماً از سنگ است و عرض پی آن نیز در پایه به ۳ متر میرسد. در هشت طرف آن هشت در به عرض ۲ متر قرار گرفته که اخیراً برای مستحکم ساختن بنا و جلوگیری از تخریب آن، درگاهها را با سنگ مسدود کردهاند و فقط یکی را باز گذاشتهاند. قسمت بالای گنبد از آجر ساخته شده است و در داخل گنبد ظاهراً گچ بریها و تزئین کاریهایی وجود داشته که قسمت بالا ریخته و قسمت پائین را تخریب کردهاند.
رمانیان معتقدند که این محل آتشکده یا مقبره یکی از زرتشتیان بوده و برخی نیز عقیده دارند که مزار سید محمد تباشیری است؛ ولی نسبت اخیر را در بعضی نقاط تکذیب میکنند. بدیهی است در زمانی که این قبرستان را ویران کردهاند سنگ این مقبره را برداشتهاند و برای نمایی بکار بردهاند. پژوهشگران اروپایی نظیر هیلن براند این گنبد را متعلق به سلجوقیان میدانند. «جبلی» تحریف یافته کلمه «گبری» است و برطبق قواعد اشتقاقهای فارسی «گ» به «ج» بدل شدهاست.
قدمت گنبد جبلیه
قدمت این گنبد را از این کلمه که آن را گنبد «گبر» نیز گفتهاند میتوان حدس زد که شاید مربوط به پیش از اسلام باشد و از بناهای زرتشتی و گبری است، گرچه سبک آن با سبک آتشکده تطابق ندارد. برخی احتمال دادهاند که بنای مذکور مربوط به اواخر دوره ساسانی باشد که اوائل اسلام تعمیر و مرمت شدهاست یا اینکه در اوائل اسلام با الهام از معماری ساسانی بنا گردیدهاست. هر چند در دورههایی (از جمله دوره سلجوقی به دستور محمد بن الیاس) تعمیر شدهاست.
گفته میشود در ساخت این گنبد به جای آب از شیر شتر استفاده شدهاست که مورخان ومعماران دلیل استحکام این بنا را همین میدانند. در اطراف این بنا جنگل کاری شده و درختان سرو و کاج آن جنگلی با نام جنگل قائم را تشکیل دادهاند که از تفرجگاههای کرمان است. این بنا در سال ۱۳۸۳ به موزه تبدیل شده است. در حال حاضر شهرداری کرمان ، با همت بخش خصوصی تصمیم به راه اندازی سیستم AR (واقعیت افزوده) برای بناهای تاریخی من جمله گنبد جبلیه گرفته است.
گنبد جبلیه رازش را درسینه پنهان کرده و سرگذشت واقعی خود را بیان نمیکند و موجب آن شده تا کارشناسان تاریخهای متفاوتی را برای زمان ساخت این بنا عنوان کنند. تاریخ دقیق ساخت بنا مشخص نیست اما از ساختار آن می توان حدس زد که در اوخر دوره ساسانی ساخته و اوایل دوره اسلامی مرمت شده و یا معماران اوایل دوره اسلامی آن را با الهام از معماری دوره ساسانی بنا کرده اند.
کاربری قدیم گنبد جبلیه
برخی بر این باورند که اینجا مکان یک آتشکده بوده، در حالی که معماری آن با سختار یک آتشکده تناسب ندارد. عدهای هم میگویند آرامگاه یکی از زرتشتیان بوده و مربوط به اواخر دوره ساسانی است. اما به اینکه بنا مربوط به عهد سلجوقیان است نیز اشاره شده است. با توجه به اینکه به این گنبد، گبری هم میگویند بر این مبنا میتوان قدمت بنا را به قبل از اسلام نسبت داد.
جالب است نظر سر پرسی سایکس که یک ژنرال، نویسنده، و جغرافیدان انگلیسی بود را در مورد این بنا بدانید. او که در حدود سال ۱۹۰۰ میلادی کنسولگری انگلیس در کرمان را راه اندازی کرد ، در مورد گنبد جبلیه میگوید: «از قبرستان که رد میشوید یک ساختمان هشت ضلعی سنگی خواهید دید که گنبدی به شکل دو هلال بر آن قرار گرفته و قطر داخل آن ۱۸ فوت و هر طرفی نیز ۱۸ فوت و نوک آن اجری و منتهیالیه آن دایره میباشد. این محل را جبلیه مینامند و تنها ساختمان سنگی کرمان همین گنبد جبلیه است.»
معماری گنبد جبلیه
این بنای ارزشمند به صورت هشت ضلعی ساخته شده و سنگ عمده مصالحی بوده که در ساخت آن به کار رفته است. در هر ضلع این بنا هشت در به عرض دو متر قرار دارد، در حال حاضر به خاطر استحکام بنا هفت در را با سنگ پوشانده اند و تنها یک در را باز نگه داشته اند. سقف گنبد جبلیه را از آجر ساخته اند و داخل آن را با گچبری های زیبا جلوه داده اند. مصالح به کار رفته در دیوارها سنگ لاشه با ملات گچ از بیرون و آهک از داخل است. یک نکته ی مهم و جالب در ساخت این بنا تمام سنگی استفاده از شیر شتر در ساخت آن بوده است. البته برخی از کارشناسان و صاحب نظران این مورد را رد کرده و نپذیرفته اند.
ارتفاع بنا هجده متر است و نمای بیرونی بنا در سه بخش ساخته شده است: بخش پایینی هشت ضلعی با دیوارهای ضخیم که در هر ضلع آن یک طاقنمای بزرگ قوسدار کار شده است. در داخل قوسها، نُغُول یا لوحی تزئینی برای کاستن بار، در نمای بنا به صورت سطوح مجرد مربع و مستطیل شکل ساخته شده است. داخل نغولها نورگیرهای بزرگی قرار گرفته است. در طرفین طاقنماهای بزرگ هر ضلع نیز دو نغول، بالای هم، قرار دارد که نغول پایینی قوس جناغی دارد و نغول بالایی، مستطیل شکل است.
نزئینات گنبد جبلیه
در هشت طرف داخل طاقنماها، هشت در به عرض دو متر قرار گرفته که در سالهای اخیر برای استحکام بنا و جلوگیری از ویرانی آن، جز یکی، همه با سنگ مسدود شده است و بر درگاه باقیمانده، دری چوبی قرار دادهاند. بخش میانی در بالای قسمت اول پس از یک پاگرد (حلقه) به عرض ۵ر۱ متر بر یک قاعده شانزده ضلعی ساخته شده و قطر آن از قطر اصلی بنا کوچکتر است.
در این قسمت طاقنماهایی با قوس تیزدار، نماسازی شده است که درست در بالای نورگیرهای مستطیل شکل گنبد قسمت اول قرار دارد. افزون بر این، در وسط اضلاع نیز، یک در میان، هشت نورگیر وجود دارد. در سالهای اخیر برای نورگیرهای هر دو قسمت، شیشه نصب شده است. بخش فوقانی نمای بنا نیز به عرض یک متر از قسمت دوم عقب نشسته و پاگردی را فراهم آورده است. این پاگرد، چون حلقهای، بنا را با ۳۲ ضلع و ۲۴ نغول مستطیل شکل عمودی و افقی در بر گرفته و مصالح آن آجر و سنگ است. طاقنماها و نغولها در قسمتهای سهگانه نما موجب کاهش ضخامت جرزها شده است.
گنبد تکپوش از آجر سفید و به قطر دوازده متر است و ساقه آن به ارتفاع هشت متر همانند سایر قسمتهای بنا از سنگ است. در وسط ساقه، یک نورگیر ساخته شده است. بنا بر آثار باقیمانده، به نظر میرسد که سازندگان میخواستهاند گنبد را دوپوش بسازند ولی کار را نیمه تمام رها کردهاند. و شاید پوش بیرونی بعدها از بین رفته است.
فضای داخلی بنا ساده است و تنها برای تبدیل هشت ضلعیِ نقشه بنا به دایره ساقه گنبد، شانزده طاقنما یا قوس تیزدار ایجاد شده است و چهارچوبه نغولهای داخلی در تیزه قوس نیز، گرهخوردگی دارد که میتوان آن را نوعی تزئین دانست.
موزه سنگ کرمان
از کتیبههای موجود در این گنجینه میتوان به کتیبه مسجد آبدر اشکان رابر اشاره کرد. این کتیبه یکی از قدیمی ترین کتیبههای موجود در این گنجینه است که مربوط به بنای یادبود یک مسجد در ارتفاعات شمال شهر رابر آبادی آبدر اشکان (اشکون) واقع در شهرستان بافت است. این کتیبه بر روی قطعه سنگی طبیعی و به خط کوفی اجرا شده است. کوچکترین سنگ قبر کشف شده در استان کرمان نیز در این گنجینه نگهداری میشود.
این سنگ در سال ۱۳۷۷ توسط احمد ایلاقی کشاورز دهستان قائم آباد کشف و تحویل سازمان میراث فرهنگی استان کرمان شد. این سنگ با ابعاد ۲۶ در ۲۲ سانتیمتر و کتیبه آن شامل دو بخش است. یکی نوار حاشیه ای و دیگری نوشتار وسط که در یک کادر قرار گرفته است. در میان سنگ قبرهای موجود در گنجینه جبلیه سنگ قبر میرزا آقاخان، پسر میرزا احمد علی خان وزیری نویسنده تاریخ، کرمان نیز به چشم میخورد.
به گفته دکترباستانی پاریزی، مورخ معاصر کرمانی، وی در امر تالیف کتاب تاریخ کرمان با پدرش همکاری داشته است. سنگ موجود در موزه فضای داخلی در بین وقف نامههای سنگی موجود در گنجینه جبلیه، کتیبه وقف آتشکده روستای قناتغستان نیز جالب توجه است. این وقفنامه که مربوط به سال ۱۲۸۲ هجری قمری است بعد از تخریب آتشکده، توسط کارشناسان سازمان میراث فرهنگی استان کرمان به این سازمان منتقل شد و هم اکنون در این گنجینه نگهداری میشود.
سخن پایانی
حال که به طور کامل با تاریخچه و معماری گنبد تاریخی جبلیه آشنا شدید، در بخش زیر امتیاز و نظرات خود را درباره این جاذبه تاریخی در کرمان ارسال کنید.
بیشتر بخوانید
رسیدن به این مکان و پارک ماشین بسیار راحت می باشد البته ما در روز غیر تعطیل رفته بودیم
گنبد جبلیه یا گنبد گبری که در شهر کرمان قرار دارد یکی از نقاط دیدنی این شهر است و یکی از زیباترین آثار هنر معماری ایران به شمار می رود.
بسیار با صفا و در بوستانی زیبا..روبروی همین مکان جنگلی ماشین رو هست که دیدنی است
بنایی با معماری بسیار منحصر بفرد و زیباست. حتما از دیدن آن از نزدیک لذت خواهید برد.
داخل بنا موزه سنگ قبر است که بازدید از آن برای علاقمندان حتما خالی از لطف نیست. ضمنا این گنبد تاریخی در میان فضای سبزی قرار گرفته است که میتواند لحظاتی را برای کسب آرامش و هواخوری فراهم آورد.
برای بازدید از موزه باید ورودی بپردازید.
گنبد تاریخی جبلیه گنبدی سنگی و زیبا با ارتفاع ۱۸ متر است که در شرق شهر کرمان واقع شده. برخی جبلی را معرب گبری می دانند و بنا را زرتشتی و متعلق به اواخر دوره ساسانی می دانند اما پاره ای دیگر آنرا متلق به دوره سلجوقی می دانند. بنا هشت ضلعی می باشد و عرض پی آن در پایه ۳ متر است و در نما دارای ۳ بخش می باشد. در بخش پایینی در هر ضلع یک در وجود داشته که در بازسازی برای استحکام بنا آنرا با سنگ پوشانده اند. در بخش میانی یک پاگرد به عرض ۱.۵ متر با تورفتگی وجود دارد و بخش فوقانی۱ متر دیگر از بخش میانی عقب نشسته. گنبد بنا نیز به عرض ۱۲ متر از آجر ساخته شده. داخل بنا به موزه سنگ تبدیل شده و سنگهای تاریخی از نقاط مختلف استان جمع آوری و به نمایش گذاشته شده.
سلام.گنبد زرتشتی،بنایی ۸ ضلعی
ولی میراث فرهنگی به شکل ضعیف بازسازی کرده بنا رو
و اینکه بیشتر درب هاشو آجر چیده و بسته و زیبایی اصلیشو از دست داده
ولی خب قشنگیه خودشو داره بازم
گنبدجبلیه بنای تاریخی است که برای ساختن آن بجای آب ازشیرشتراستفاده شده کرمانشان معتقدند این محل آتشکده یامقبره یکی اززرتشتیان بوده وبرخی عقیده دارن که مزارسیدمحمدتباشیری است،ولی نسبت اخیررادربعضی نقاط تکذیب میکنند.بدیهی است زمانی که این قبرستان راویران کرده اندسنگ مقبره رابرداشته اندوبرای نمایی بکاربرده اند
واقعا معماری زیبا و تحسین برانگیزی دارد.
داخل آن به عنوان موزه سنگ استفاده میشود که خیلی خوب و با سلیقه ارایه نشده و شاید جای دیگری برای این کار مناسب تر هست و خود بنا ارزش بازدید مستقل دارد و باید بهتر رسیدگی شود.