مسجد جامع عتیق شیراز یکی از برترین جاذبه های تاریخی ایران می باشد، این مسجد لقب بزرگ ترین و قدیمی ترین مسجد شیراز و همچنین یکی از سه مسجد بزرگ جهان را یدک می کشد، شهر شیراز با دارا بودن پیشنیه کهن تاریخی جز برترین شهرهای توریستی جهان می باشد.
از دوره ای که کشور ما اسلامی شد، آثار تاریخی اسلامی رشد چشمگیری پیدا کردند و در این بین مساجد فراوانی در جای جای ایران ساخته شد، امروز به مشهوترین مسجد تاریخی ایران سری زده ایم، مسجد جامع عتیق شیراز ، همراه این تودی باشید تا با یکی از بهترین جاذبه های گردشگری شیراز آشنا شوید.
مسجد جامع عتیق
مسجد جامع عتیق دقیقا در جوار یکی دیگر از جاذبه های مذهبی شیراز یعنی حرم شاهچراغ قرار دارد، این مسجد امروزه به عنوان قدیمی ترین مسجد شهر شیراز شناخته می شود، در مسجد جامع عتیق یک مسجد دیگر به نام مسجد جمعه یا ادینه وجود دارد که قدمت آن از خود این محل بیشتر است.
از لحاظ شکل ظاهری و سبک معماری در این مسجد از ساده ترین روش مهندسی ایران قدیم استفاده شده و نمای کلی آن از کاشی های فیروزه ای زیبا و آجر های خشتی و آینه کاری تشکیل شده است، این مکان به قدری قدیمی و ریشه دار بود که جز اولین آثار ثبت شده در میراث فرهنگی ایران می باشد، مسجد جامع عتیق در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی در دوره پهلوی اول با شماره ۷۲ به عضویت اثار ملی درآمد و از آن پس نگاه ویژه ای به این اثر تاریخی می شد و باعث شد که امروزه یکی از برترین سازه های به جا مانده از دوره ایلخانیان باشد.
سبک معماری مسجد عتیق
اگر برای اولین مرتبه به بازدید از این مسجد مراجعه می کنید می توانید از شش درب ورودی آن وارد مسجد شوید، این درب ها که با زیباترین شیوه مهندسی ایران قدیم طراحی شده اند در بخش های شمالی، جنوبی، غربی و شرقی آن قرار دارند، مسجد جامع عتیق شیراز دارای بخش های درونی مختلفیست که در ادامه به معرفی آنها پرداخته ایم :
یکی از ماورایی ترین بخش های این سازه مذهبی، دیوار ندبه آن است که در افسانه ها آمده است، در اولین معراج بزرگ پیامبر که از مسجد النبی تا مسجدالاقصی صورت می گرفته، براق (اسب آسمانی) از همین محل به سوی حضرت شتافته تا ایشان را در این سفر آسمانیش همراهی کند، همچنین در دوره های قدیم در این بخش از مسجد هر هفته دعای ندبه برگزار می شده است.
کعبه ثانی
یکی دیگر از بخش های مهم و دیدنی مسجد جامع عتیق، کعبه ثانی ان است که در کتب مختلف تاریخی به نام های دیگری همچون خدایخانه، بیت المقدس و دروازه زمان ذکر شده، این یک ساختمان و عمارت دقیقا در مرکز حیات اصلی مسجد قرار دارد و جنس بدنه آن تمام از سنگ های مرمر سفید رنگ و آجر های خشتی همراه با تزئینات بی نظیر و گچ بری های هنرمندانه است.
عمارت کعبه ثانی دارای دو قسمت ایوان با متراژ ۱۵ متر و اتاقی با ۴۸ متر مربع می باشد، در درون این اتاق و ایوان ها آثار معماری زیبای ایران قدیم نمایان است، آثاری همچون مقرنس کاری های پیشرفته، آینه کاری، طرح های مینیاتوری، طرح های خوشنویسی از ایات قرآنی و وقایع مهم تاریخی، اشعار زیبا از حافظ و سعدی به چشم میخورد.
کتیبه مسجد عتیق
یکی دیگر از دیدنی های موجود در خدای خانه مسجد عتیق، کتیبه ای سنگیست که در آن یک خط خوشنویسی شده به زبان ثلث در توضیح از معرفت های پنهان موجود در قرآن درج شده است، در یکی دیگر از معتبرترین کتب تاریخی شهر شیراز آمده است که این عمارت یعنی اتاق کعبه ثانی، در گذشته های دور و بعد از حمله اعراب به ایران، محلی برای تلاوت و کتابت قرآن بوده است.
به علت نبود صنعت چپ در آن سالها افرادی شروع به تلاوت قرآن می کردند و شاگردانی در همان لحظه مشغول به نوشتن آیات به صورت خطی بودند، برخی دیگر هم این مکان را محل دفن عثمان حاکم بخت اعراب می دانند، یکی از قدیمی ترین قرآن ای یافت شده در مسجد جامع عتیق که مربوط به دوره حکومت شاه اسماعیل صفوی بوده امروزه در موزه مشهور پارس شیراز نگهداری می شود که تمام آیات آن به صورت دستی و زیبا نوشته شده است.
اثر ۱۲ امام در مسجد عتیق
این درب دقیقا در بخش شمال شرقی مسجد جامع عتیق شیراز قرار دارد و علت نام گذاری آن به نام ۱۲ امام ، وجود نام هر دوازده امام شیعیان به صورت کتیبه ای و سنگ نوشته بر روی سقف هشتی ورودی این درب است، در هنگام ورود به مسجد جامع عتیق، شما با یک گنبد بزرگ و ۲ گلدسته زیبا بر روی آن مواجه می شوید، این بخش از محل را طاق مراورید نام گذاشته اند و علت آن زیبایی بیش از حد این طاق نما و گلدسته هایش است، دقیقا در مرکز این طاق نما از داخل یکی از برترین سوره های قرآنی یعنی توبه درج شده و در گوشه شرقی این عمارت پله هایی زیبا وجود دارد تا بتوان به پشت بام طاق مروارید و گلدسته های زیبای آن مراجعه کرد.
طی دستور اداره میراث فرهنگی در دوره پهلوی دوم در سال ۴۷ شمسی یک شبستان بزرگ و زیبا در بخش شمالی طاق مراورید ساخته شد که امروزه به عنوان دفتر مدیریتی و اداری مسجد مورد استفاده قرار میگیرد، یکی از مهم ترین و در واقع درب اصلی مسجد عتیق ، درب بخش غربی آن است، دربی که در باتدای آن کاشی کاری ها و آثار مینیاتوری اسلامی منقش به ایات قرآنی به چشم میخورد، در همین درب یکی از قدیمی ترین کتیبه های نصب شده بر سقف این مسجد که مربوط به دوره حکومت شاه عباس صفوی است را می توان مشاهده کرد.
بخش جنوبی مسجد جامع عتیق
در درب جنوبی مسجد جامع عتیق یک شبستان بزرگ به همراه یک طاق نمای نیمه مدور قرار دارد که تا سال ۱۳۴۷ شمسی نیمی از آن تخریب شده بود،اما در آن سال به دستور اداره میراث فرهنگی این شبستان بزرگ و زیبا بازسازی گردید، اما کتیبه ای که با خط ثلث در بالای طاق این شبستان قرار داشت دیگر به حالت اولیه خود بازگردانده نشد و امروزه نیمی از آن باقی مانده است، سقف این طاق نما دارای نقوشی از مشهوریتن سوره های قرانی و نام پنج تن آل عبا می باشد که با زیباترین شکل ممکن نوشته شده اند.
شاید واستون جالب باشه که در همین شبستان تعداد چهل ستون سنگی مکعب شکل قرار دارد که در کتب تاریخی به شبستان چهل ستون نام برده شده، طول و عرض هر کدام از این ۴۰ ستون ۲ متر می باشد.، از دیگر بخش های توریستی و دیدنی این محل می توان به شبستان اصلی و تازه ساز در بخش جنوب غربی مسجد، طاق نمای بزرگ و تزئین شده به ایات قرانی در بخش شرقی مسجد، صحن اصلی مسجد جامع عتیق با مساحت ۱۶۷۵ متر مربع که بوسیله سنگ های مرمر فرش شده اشاره کرد و بازدید از هر کدام از این بخش ها خالی از لطف نیست.
تاریخ مرمت های مسجد جامع عتیق
در طول سالیان دراز این مسجد دستخوش تخریب و مرمت های فراوانی بوده است، خرابی هایی که به علت زمین لرزه، جنگ و بلای طبیعی به آن تحمیل شده و مرمت هایی که توسط افراد نامی در دوره های مختلف تاریخی صورت گرفته است، مهم ترین این وقایع به شرح زیر هستند :
- تاریخ ساخت مسجد جامع عتیق به سال ۲۸۱ هجری قمری برمیگردد.
- تایرخ ساخت بنای کعبه ثانی در مسجد جامع عتیق به سال ۷۵۲ هجری قمری بر میگردد.
- اولین مرمت در سال ۶۵۰ هجری قمری در دوره اتابکان فارس صورت گرفت.
- مرمت دیگری در سال ۸۱۷ هجری قمری در دوره حکومت تیموریان صورت گرفت.
- دیگر بازسازی مسجد جامع عتیق در سال ۹۷۳ هجری قمری و در دوره حکومت شاه طهماسب اول صورت گرفت.
- همچنین در سال ۱۰۲۶ هجری قمری در دوره حکومت شاه عباس کبیر مرمت مهمی انجام گرفت.
- در دوره حکومت شاه سلیمان صفوی در سال ۱۰۹۲ هجری قمری مرمت دیگری صورت گرفت.
- و در سالهای ۱۳۱۸، ۱۳۲۶ و ۱۳۷۴ شمسی مرمت های دیگری به دست اداره میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری صورت گرفت .
تاریخچه مسجد عتیق شیراز
مسجد جامع عتیق شیراز تا به امروزه میزبان مشهورترین جهانگردان در تاریخ بوده است، که از نامی ترین آنها می توان به ابن بطوطه، جهانگرد مشهور فرانسوی شاردن اشاره کرد که در سفرنامه های خود به شکوه و عظمت مسجد عتیق اشاره کرده اند.
همچنین حضرت حافظ یکی از معتبرترین و بهترین شاعران فارسی زبان، به گفته مورخین در این مسجد تاریخی هر هفته به خواندن قرآن مشغول بوده در یکی از قدیمی ترین کتاب های تاریخی فارسی زبان به اسم هفت اقلیم به این نکته اشاره شده ، که این مسجد یکی از مهم ترین مراکز عرفانی برای حافظ محسوب می شده، به طوری که در طول زندگیش هر هفته در شب های جمعه برای خواندن قرآن و نیایش به اینجا سفر می کرده است.
یکی دیگر از افراد مشهوری که در این محل رفت و آمد داشته است، سومین شهید محراب آیت الله دستغیب شیرازیست، کسی که به مدت ۴۰ سال هر روز در این مکان به اقامه نماز و موعظه پرداخته و امروزه جز یکی از برترین اساتید معنوی اسلام می باشد، به علت قدمت زیاد این سازه، در تعداد زیادی کتب تاریخی نام آن آورده شده است و در پی آن داستان هایی افسانه ای و ماورایی از این مسجد روایت می شود که مهم ترین آنها به شرح زیر هستند :
- بومیان قدیم شیراز عقیده داشتند که در عمارت خدایخانه یا کعبه ثانی، عصای تاریخی حضرت موسی قرار دارد.
- در روایاتی دیییگر آورده اند که قبل از اینکه مسجدالقصی قبله مسلیمن باشد این مسجد قبله مسلمانان بوده و امروزه یکی از القاب کهن آن هم مسجد القصی است.
- قبل از حمله اعراب به شیراز، این مسجد محل آتشکده زرتشتیان بوده و در اسناد زرتشتیان این مورد ثبت شده.
- یکی دیگر از مردم شیراز در خاطره های خود اعلام کرده که حضرت عیسی، میکائیل و اسرافیل را به چشمان خودش در این مسجد مشاهده کرده است.
- این مسجد یکی از مهم ترین پایگاه ها در دوره قبل از حکومت اسلامی بوده که با ریاست ایت الله دستغیب کنترل می شده.
مسیر دسترسی مسجد
برای مراجعه به مسجد عتیق شیراز شما می توانید بوسیله مترو خودتون رو به ایستگاه کریم خان زند برسانید و با یک تاکسی به چهار راه مشیر بروید تا مسجد را مشاهده کنید و همچنین بوسیله اتوبوس هم می توانید در خیابان کریم خان زند در ایستگاه بلوار زینبیه پیاده شوید تا درب جنوبی مسجد جامع عتیق را بببینید.
سخن پایانی
شما می توانید سوالات، نظرات و تجربیات سفر خود را از مسجد جامع عتیق در بخش زیر کامنت کنید.
بیشتر بخوانید
